مطالعه ژنتیکی عملکرد و تحمل به خشکی در کلزا (brassica napus l.)

کلزا یکی از گیاهان روغنی غالب در ایران است که خطرات تولید پایینی در مقایسه با سایر گیاهان روغنی دارد. عملکرد و کیفیت دانه کلزا بطرز معنی داری تحت تاثر تنشهای محیطی مثل خشکی قرار می گیرد. تعداد 9 ژنوتیپ کلزا شامل یک رقم داخلی (زرفام)، 8 رقم خارجی (fornax، okapi، slm046، orient، colvert، talaye، operaو modena) و 36 نوع هیبرید f1 برای تعیین ژنتیک عملکرد و تحمل به خشکی مورد استفاده قرار گرفتند. در سال های 1386-1387 و 1387-1388، دو سری از مواد گیاهی شامل 9 والد، 36 تلاقی مستقیم و 4 رقم دیگر (rgs003, opera, hayola 401, licord) برای تکمیل آزمایش بصورت لاتیس، در قالب طرح لاتیس ساده (7 × 7) با 2 تکرار در مزرعه بررسی گردیدند. هر کرت به مساحت 4/5 مترمربع شامل 6 ردیف 3 متری با فاصله 30 سانتیمتر بود .بعلاوه به منظور بررسی چگونگی عمل ژن ها، وراثت پذیری و برآورد تعداد عوامل موثر در کنترل ژنتیکی عملکرد دانه و برخی از صفات مرتبط با آن ، نسل های p1، p2، f1 ، bc1، bc2 و f2 حاصل از تلاقی های okapi×colvert و slm046×zarfam تهیه و در شرایط مزرعه، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار و در سال زراعی 1387-1388، ارزیابی شدند. صفات مختلف زراعی اندازه گیری شدند. تجزیه دیالل به روشهای jinks and hayman ، griffing، gardner and eberhatrt، ammi و ggebiplot انجام گردید. نتایج تجزیه واریانس در هر سال نشان داد که تفاوتهای بسیار معنی داری در ژنوتیپهای مورد مطالعه در تمامی صفات و در هر دو شرایط آبیاری نرمال و محدودیت آبیاری وجود داشت. تجزیه مرکب نشان داد که اثر متقابل ژنوتیپ × سال در بیشتر صفات معنی دار گردید. ترکیب پذیری عمومی (gca) و خصوصی (sca) در هر دو شرایط آبیاری نرمال و محدودیت آبیاری و در اکثر صفات و مثل عملکرد دانه و محتوای روغن معنی دار بودند. نتایج تجزیه مرکب دیالل نشال داد منابع تغییرات اثرات متقابل سال× gca و سال× sca در هر شرایط آبیاری نرمال و محدودیت آبیاری معنی دار گردیدند. هتروزیس مثبت و معنی دار شامل هتروزیس میانگین والدین و والد برتر برای تمام صفات ولی در ترکیبات مختلف وجود داشت. هتروزیس والد برتر برای عملکرد دانه شرایط نرمال برابر 7/98 و 32/106 درصد به ترتیب در سال اول و دوم مشاهده گردید. هیبریدهای okapi × fornax، slm046× fornax، orient × fornax، colvert× fornax، okapi × slm046، okapi × zarfam، opera × okapi، talaye × okapi، orient × slm046، colvert × slm046، zarfam × slm046، modena × slm046 و zarfam × colvert دارای اثرات sca و هتروزیس زیاد بودند. برخی از شاخصهای مقاومت به خشکی مثل شاخص تحمل به تنش تغییریافته (k2sti)، میانگین هارمونیک (hm)، میانگین هندسی بهره وری (gmp) و شاخص برتری (pi) به عنوان شاخصهای متمایز کننده تحمل به خشکی ژنوتیپها بودند. نتایج مختصه تستر متوسط روش ggebiplot نشان داد والدین slm046 و modena دارای ترکیب پذیری عمومی مثبت و معنی دار برای عملکرد دانه بودند. روش ammi نه تنها توانست اثرات gca و sca را نشان دهد بلکه هتروزیس نسل f1 را نیز نشان داد. والدین زرفام، slm046، fornax و colvert در شرایط محدودیت آبیاری و والدین زرفام، modena و slm046 در شرایط آبیاری نرمال از نظر بیشتر صفات مورد بررسی و ترکیب پذیری عمومی و خصوصی مناسب بودند و می توانند برای بهبود عملکرد و تحمل به خشکی کلزا مورد استفاده قرار بگیرند.